Ekoterapia w Polsce i na świecie
Ekoterapia w warunkach zamkniętych (szpitale, domy opieki)
Ekopsychoterapia
Ekopsychiatria
Rodzaje ekoterapii
Ekoterapia w Polsce i na świecie
Pionierami ekoterapii na świecie są m. in. psychoterapeutka Linda Buzzell i profesor psychologii, Craig Chalquist oraz dr Carol Koziol- kanadyjska naukowczyni. Wszyscy oni aktualnie prowadzą ciekawe wykłady i szkolenia, a ich kariery wiążą się z amerykańską uczelnią Pacifica Graduate Institute, która nie tylko szkoli ekoterapeutów, ale zajmuje się też psychologią w, tym psychologią analityczną C.G. Junga.Nie sposób pominąć też wkładu ekopsychoterapeutki Mary-Jayne Rust, która w niezwykle głęboki sposób wplata naturę w działania psychoterapeutyczne. W Polsce pionierami ekoterapii i ekopsychologii nie tylko jako zagadnień teoretycznych, ale i technik stosowanych w praktyce są m. in. dr Ryszard Kulik, dr Julia Wahl, dr Katarzyna Simonienko, dr hab. Sławomir Murawiec, Monika Gendek czy Sylwia Kieszkowska. 
Polecane książki ekoterapeutyczne w języku angielskim: -Linda Buzzell, Craig Chalquist „Ecotherapy: Healing with Nature in Mind”- świetna, kompleksowa, bardzo dobrze opracowana. Do kupienia online.-Martin Jordan, Joe Hinds-„Ecotherapy: Theory, Research and Practice”- Sally Atkins (Autor), Melia Snyder (Autor), Corrine Glesne „Nature-Based Expressive Arts Therapy: Integrating the Expressive Arts and Ecotherapy”- Andy McGeeney-„With Nature in Mind: The Ecotherapy Manual for Mental Health Professionals”- bardzo praktyczna, klarowna, z podziałem na kategorie ćwiczeń, mnóstwo propozycji ćwiczeń outdoorowych
Ekoterapia w warunkach zamkniętych (szpitale, domy opieki) oraz w poradniach i gabinetach
Przykładowe interwencje w medycznej praktyce ambulatoryjnej obejmują m. in. „zielone recepty” czyli zalecenia dla pacjentów traktowane jako „praca w domu” oprócz tradycyjnych recept na środki farmakologiczne:
-pisemne zalecenia „do kolejnej wizyty”- jedno lub dwa, proste, adekwatne do możliwości pacjenta, jego/jej potrzeb i ograniczeń (biofobii).
-zapytanie na wizycie kontrolnej o wywiązanie się z zaleceń, bez generowania poczucia winy, jeśli się to nie udało. Motywowanie, psychoedukacja, edukacja zdrowotna.
-wydawanie ulotek z zaleceniami zielonych recept, gotowych druczków(mogą być z pieczątką i podpisem lekarza, personalizowane nazwiskiem pacjenta)
-rekomendowanie literatury tematu, wydarzeń w regionie (mapy, stron internetowych i z mediów społecznościowych, gdzie może zdobyć odpowiednie informacje), audiobooków, ćwiczeń relaksacyjnych (także audio, do skorzystania online lub ściągnięcia na nośnik) angażujących kontakt z naturą
– wydawanie mapki regionu z zaznaczonymi szlakami wędrówek, ścieżek terapii leśnej, punktów widokowych, miejsc cennych przyrodniczo celem zachęcania pacjentów do odwiedzania ich
-zachęcanie do aktywności fizycznej na świeżym powietrzu oraz zdrowej diety zgodnie z piramidą żywienia
-propozycja ćwiczeń wspomagających zdrowienie w ramach konkretnej specjalizacji (ćwiczenia oddechowe, wizualizacje, ćwiczenia metody Simontonowskiej, rehabilitacja kardiologiczna), które można i warto podejmować w naturze ze względu na cenne walory klimatyczne (np. wilgotność, olejki eteryczne w lesie, monoterpeny produkowane przez drzewa wspomagające naturalną odporność immunologiczną) itd.
Przykładowe interwencje w ramach całodobowych oddziałów np. psychiatrycznych, geriatrycznych, chorób płuc, pediatrycznych:
-zadbanie o zieloną przestrzeń dostępną dla pacjentów: na zewnątrz (ogród do hortiterapii, park przyszpitalny, łąka kwietna, strefa relaksu w naturze) i wewnątrz („zielony pokój” z obecnością roślin/ fotoobrazów z naturą, okresowo włączanym śpiewem ptaków, szmerem strumienia, łagodnym, naturalnym światłem, gdzie można się zrelaksować, poczytać lub podjąć kreatywną aktywność w ramach arteterapii. Strefa ciszy może być również zaaranżowana w podobny sposób)
-aranżowanie aktywności relaksacyjnych z wykorzystaniem elementów natury- muzykoterapia z dźwiękowym tłem przyrodniczym, arteterapia z naturalnych materiałów, o tematyce przyrodniczej, spacery na zewnątrz z terapeutą zajęciowym, kąpiele leśne, relaksacja w naturze (trening Jacobsona, trening autogenny Schultza, inne) podejmowane w przyszpitalnym ogrodzie lub parku, wspólna obserwacja ptaków lub roślin i porównywanie ich z rysunkami w atlasie, dyskusje na temat impresji przyrodniczych i refleksji, jakie pojawiają się w takcie tych aktywności w ramach zajęć grupowych.
Przykładowe działania ekoterapeutyczne w praktyce terapeuty zajęciowego:
-prowadzenie lasoterapii/kąpieli leśnych w przyszpitalnym parku (jeśli istnieje)
-prowadzenie zajęć hortiterapeutycznych w przyszpitalnym ogrodzie lub wewnątrz, w ramach opieki nad kwiatami doniczkowymi
-arteterapia inspirowana naturą, z użyciem naturalnych surowców
-muzykoterapia z wykorzystaniem dźwięków natury
-wizualizacja osadzająca w ulubionych, bezpiecznych krajobrazach przyrodniczych
-aromaterapia bazująca na drzewnych lub ziołowych zapachach
-wspólne czytanie książek, oglądanie albumów przyrodniczych,
-podejmowanie dyskusji o obserwowanej przyrodzie, w kontekście której łatwiej mówić o emocjach (eksternalizacja, bezpieczna perspektywa, dystans)
-dostosowywanie aktywności do potrzeb i ograniczeń pacjentów (w kąpielach leśnych unikanie metafor i pracy z wyobraźnią z pacjentami chorymi na schizofrenię/autystycznymi, koncentracja na sensualnej części procesu, aktywności proste, otwarte i zorientowane na zmysły (P-O-Z), unikanie tematów związanych z degradacją przyrody u pajenców depresyjnych i lękowych, podkreślanie motywu współistnienia i relacji z innymi istotami zmniejszające poczucie samotności)
-w ogrodach przyszpitalnych sadzenie gatunków roślin aktywizujących sensorycznie, kojarzących się z dzieciństwem np. na wsi (w wielu przypadkach takie odczucia budzą dalie, róże, floksy, malwy)
Ekoterapia jako narzędzie uzupełniające w procesie psychoterapeutycznym:
Las bywa środowiskiem, w którym procesy podświadome aktywują się z dużą intensywnością. Zapachy przywodzą na myśl wspomnienia i skojarzenia z przeszłości, różnorodne procesy przyrodnicze odbierane są jako metafory tych, które dzieją się w życiu ludzi. W lesie łatwo o eksternalizacje, projekcje, przeniesienia, jest to też środowisko bardzo archetypiczne, uruchamiające to, co często pozostaje wyprte lub zakryte. Jako przestrzeń pełna wielowymiarowości i dwuznaczności- z jednej strony pokazująca życie, z drugiej śmierć, poczucie bezpieczeństwa, ale i zagrożenia w obliczu żywiołów, przypominająca o dzieciństwie i starości, kobiecości i męskości, łagodności i dzikości instynktów, może uruchamiać procesy regresujące lub działać jak katalizator. Problem, z którym ktoś nie radzi sobie w psychoterapii, nie dostrzegając różnych zależności, w lesie potrafi wynurzyć się z całą intensywnością, z nowej perspektywy. Z jednej strony jest to dobra wiadomość, z drugiej może budzić obawy, co wówczas zrobić. Przede wszystkim zachować BHP emocjonalne kąpieli leśnych z klientem w kryzysie, jeśli prowadzimy lasoterapię, ale też korzystać z szerokich możliwości, jakie niesie ze sobą obcowanie z dzikim krajobrazem.
Ekopsychoterapia
Ekopsychoterapia (także nature-based psychotherapy) to psychoterapia prowadzona z włączeniem w proces terapeutyczny środowiska naturalnego lub jego elementów. Może być prowadzona na zewnątrz (niektórzy terapeuci podają, że przykładają znaczenie nie tylko do międzyludzkich relacji klienta, ale też tych tworzonych z innymi istotami i środowiskiem naturalnym, znaczeniem poszczególnych jego elementów, jakie klient tworzy i wnosi do procesu) lub w gabinecie. Może odbywać się w różnych nurtach, choć dość często spotyka się Gestalt, psychologii analitycznej (Jung), psychoterapii systemowej czy poznawczo-behawioralnej (CBT).
Terminy „ekopsychoterapeuta” i „ekopsychoterapeutka” przeznaczone są dla psychoterapeutów (pamiętajmy, że psychoterapeuta to osoba, która posiada po temu stosowne uprawnienia, certyfikat psychoterapeuty honorowany przez odpowiednie instytucje, pracująca w superwizji, która odbyła terapię własną) lub psychoterapeutów w trakcie szkolenia (jeszcze bez certyfikatu, ale w trakcie/po terapii własnej i pracujących w superwizji).
Prekursorkami ekopsychoterapii w Polsce są m. in. Magdalena Kidoń, Monika Gendek i Monika Witkowska.
Jako pierwsza wprowadziła ten termin na grunt polskiej psychoterapii psychoterapeutka nurtu Gestalt Magdalena Kidoń. Pracując z klientami w warunkach przyrodniczych i zdobywając ogromne doświadczenie w tym zakresie, poprowadziła w 2022r. autorski warsztat “Przyroda – cielesność – obecność. Ekologiczny wymiar psychoterapii Gestalt – ekopsychoterapia” podczas V Konferencji Naukowej Polskiego Towarzystwa Psychoterapii Gestalt, a w 2023r. szkolenie ekopsychoterapeutyczne dla polskich psychoterapeutów w Łódzkim Ośrodku Gestalt. Wkrótce ukaże się książka medyczna zawierająca rozdział Jej autorstwa dotyczący ekopsychoterapii. Więcej o Jej działalności można przeczytać na stronie http://www.ekopsychoterapia.pl.
Monika Gendek, kolejna psychoterapeutka nurtu Gestalt, określająca swoją pracę „ekoterapią Gestalt”, również zabiera swoich klientów w teren oraz superwizuje pracę osób pracujących pomocowo w naturze. Jej obszary pracy to „dzikie self” przeciwstawiane narcystycznemu kruchemu ego dzisiejszych czasów. Od 2021 r. prowadzi warsztaty „Dzikie Gniazdo. Z miłości do Ziemi, Tańca i Twórczego Życia” w nurcie Gestalt.
Polecamy stronę i artykuł Moniki Gendek „W poszukiwaniu dzikiego self”
http://bibliotekagestalt.pl/dokumenty/MonikaGendek1.pdf
Dziki brzeg Monika Gendek
Monika Witkowska pracuje w nurcie humanistyczno-doświadczeniowym zintegrowanym z ekoterapią. Więcej o Niej można przeczytać na stronie Jej projektu „Śniąca Ziemia”
Anglojęzyczne strony internetowe z ciekawymi materiałami:
Artykuł „Gestalt i ekopsychoterapia”: https://ukagp.org.uk/one-world-gestalt-ecopsychotherapy…/
Strona zawierająca garść informacji oraz kontakty na ekopsychoterapeutów z Francji, Wielkiej Brytanii, Szwajcarii, Belgii http://ecopsychotherapy.org/
https://ies.bio/ecopsychotherapy/
Artykuł naukowy nt. ekopsychoterapii u dzieci: https://www.cambridge.org/…/F012D5A1E075D596A78FC9E7FBE…
Artykuł Irlandzkiego Towarzystwa Humanistycznej i Integracyjnej Psychoterapii: https://iahip.org/page-1076736
Książki:
Magdalena Gawrych „Natura i zdrowie psychiczne” – elementy technik psychoterapeutycznych na świeżym powietrzu
Mary-Jayne Rust 'Towards an Ecopsychotherapy” (2020)
http://www.mjrust.net/?page_id=661
Historyczne źródła literackie:
• 1998 , Randall White, “Psychiatry and Ecopsychology”, rozdział 13 – Ante Lundberg (editor), The Environment and Mental Health: A Guide for Clinicians , Lawrence Erlbaum Associates, ISBN 9780805829075, str. 211:
In ’s version, providing ecopsychotherapy and changing our child rearing practices will reunite us with nature and help us avert environmental catastrophe.
• 1998 , George William Burns, Nature-Guided Therapy: Brief Integrative Strategies for Health and Well-being , Psychology Press, str. 76:
While psychotherapy has traditionally looked within the individual for answers, ecopsychotherapy explores how the answers may be found in our relationship with the natural environment.
• 2004 , Sebastiano Santostefano, Child Therapy in the Great Outdoors: A Relational View , Routledge, ISBN 978-0-88163-426-6, page 155:
Termin prawdopodobnie zaproponował w szerszym kontekście Burns w 1998 r ’ ecopsychotherapy proposes that it is beneficial to shift attention away from internal personal problems toward sensory experiences that bring pleasure. ‘ żródło: https://wikidiff.com/ecopsychotherapy/health
Ekopsychiatria
Termin „ekopsychiatria” został ukuty przez Amerykańskie Stowarzyszenie Psychiatrów (APA, ang. American Psychiatric Association) już w latach 70-tych ubiegłego wieku. Oznacza on naukę o zdrowiu psychicznym z uwzględnieniem roli środowiska ekologicznego w jego kształtowaniu się i następnie funkcjonowaniu lub inaczej zastosowanie myśli ekologicznej do nauki i praktyki psychiatri.
Od kilku lat ekopsychiatria i ekoneuropsychiatria znów zaczęły nabierać znaczenia w środowisku naukowym. Interakcje genośrodowiskowe i zmiany epigenetyczne są uważane za niezwykle istotne, jeśli przeanalizuje się mechanizmy psychopatologiczn.
Ekopsychiatria wnosi istotne rozumienie wpływu otoczenia przyrodniczego oraz interakcji ze środowiskiem naturalnym jako równie istotnych obok relacji społecznych, rodzinnych,obecności stresów, używek i genetyki w psychopatologii zaburzeń i chorób psychicznych oraz w możliwości tworzenia wielopłaszczyznowych, interdyscyplinarnych planów leczenia psychiatrycznego. Zarówno potrzeby pacjentów, jak i rosnąca lawinowo ilość badań naukowych podkreślają, że farmakoterapia jest często kluczową, ale nie wyłączną formą uzyskania pomocy w zakresie zdrowia psychicznego, a uzupełnienie jej psychoterapią oraz technikami regulacji napięcia w ciele oraz przywracaniem/wzmacnianiem relacji ze wspierającym środowiskiem przyrodniczym sprawdzają się w profilaktyce, rehabilitacji i pełnowymiarowym planowaniu leczenia na różnych etapach. Co ciekawe, obniżenie poziomu stresu poprzez interakcje z przyrodą wykracza poza specjalizację psychiatryczną, wspierając pacjentów w licznych sytuacjach kryzysowych, jak hospitalizacje na oddziałach innych niż psychiatryczne (pulmonologia, geriatria, pediatria, interna, ortopedia, dermatologia, inne), w okresach pooperacyjnych, leczeniu onkologicznym, czasie odbudowy odporności, oraz w adaptacji do nowych, trudnych sytuacji, w tym samotności, starzenia się czy bycia na emigracji.
Pionierami ekopsychiatrii w Polsce są dr hab. Sławomir Murwiec, dr Katarzyna Simonienko, prof. Piotr Tryjanowski, dr Justyna Holka-Pokorska.
Wybrane rodzaje interwencji ekoterapeutycznych:
Lasoterapia (terapia leśna)
Ornitologia terapeutyczna
Uważność w naturze (nature-based mindfulness)
Talasoterapia
Balneoterapia
Terapia górska
Hortiterapia
Armoaterapia
Fitoterapia
Mykoterapia
Ekopsychoterapia
Terapia krajobrazem
Terapia dzikością/ przygodą (wilderness/adventure therapy)
Kynoterapia (dogoterapia)
Felinoterapia
Terapie oddechowe w naturze
Treningi relaksacyjne w naturze
Praktyki duchowe w naturze
Praktyki społeczne w naturze
Terapia zajęciowa z udziałem natury
Praca z tożsamością ekologiczną
